Περίφημος οικοδόμος δελφικού ναού, γιος του Eργίνου, βασιλέα του Oρχομενού και του θεού Απόλλωνα. Μαζί με τον αδελφό του, Αγαμήδη, έκτισαν θησαυροφυλάκιο για τον βασιλιά της Βοιωτίας, Υριέα. Κατάφεραν με έξυπνο τρόπο να κλέβουν από τον θησαυρό. Τους ανακάλυψαν και ο Τροφώνιος για να μη προδοθούν αποκεφάλισε τον Αγαμήδη και έφυγε με το κεφάλι του. Προς τιμωρία του οι θεοί έκαναν τη γη να ανοίξει και να τον καταπιεί. Στο σημείο εκείνο έγινε το μαντείο του Τροφώνιου.